Unit 4.2

Προθήματα

Advertising

Introduction

Συνήθως για την παραγωγή λέξεων προστίθενται στο θέμα της λέξης κάποια παραγωγικά στοιχεία, που λέγονται προσφύματα.

Όταν τα στοιχεία αυτά προστίθενται  αριστερά, δηλαδή πριν από το θέμα, ονομάζονται Προθήματα. Τα Προθήματα είναι λέξεις μονοσύλλαβες ή δισύλλαβες που δε χρησιμοποιούνται ποτέ μόνες τους στον λόγο.

Form

Τα πιο συνηθισμένα προθήματα είναι τα αχώριστα μόρια. Οι σύνθετες λέξεις που δημιουργούνται με αυτόν τον τρόπο διατηρούν το γραμματικό τους είδος.

Τα αχώριστα μόρια χωρίζονται σε λόγια και μη λόγια (ή λαϊκά):

Λαϊκά αχώριστα μόρια

Τα λαϊκά αχώριστα μόρια είναι:

  •  Α (στερητικό/σπανιότερα ανά-/μπροστά από φωνήεν αν-), ξε-, ανά- (αρχαία πρόθεση/μπροστά από φωνήεν αν-)

Λόγια αχώριστα μόρια

Τα σημαντικότερα λόγια αχώριστα μόρια, που προέρχονται από προθέσεις της αρχαίας, με τις αντίστοιχες σημασίες τους είναι τα εξής:

  • Αεί-, αμφί-, δια(δι-), διχό-, δύσ-, εν- (εμ-, εγ-, ελ-), ενδό-, ευ-, ημί-, περί-, συν- (συ-, συμ-, συγ-, συλ-, συρ-, συσ-), υπό- (υπ- πριν από φωνήεν, υφ- πριν από δασυνόμενο φωνήεν)

Το αχώριστο μόριο συν- τρέπεται σε:

  • Συμ-, όταν το δεύτερο συνθετικό αρχίζει από τα χειλικά σύμφωνα (π, β, φ, μ και το έρρινο χειλικό μ).
  • Συγ-, όταν το δεύτερο συνθετικό αρχίζει από τα από τα υπερωικά σύμφωνα κ, γ, χ,.
  • Συλ-, συσ-, συρ-, όταν το δεύτερο συνθετικό ξεκινάει από τα σύμφωνα λ, σ και το ρ αντίστοιχα.

Το αχώριστο μόριο εν- τρέπεται σε:

  • Εμ- όταν το δεύτερο συνθετικό αρχίζει από τα χειλικά σύμφωνα (π, β, φ, ψ και το έρρινο χειλικό μ).
  • Εγ- όταν το δεύτερο συνθετικό αρχίζει από τα υπερωικά σύμφωνα κ, γ, χ.

Example

Λαϊκά αχώριστα μόρια

  • Θα ήθελε να μπορούσε να γίνεται αόρατος κάποιες φορές.
  • Άφησαν την πόρτα ξεκλείδωτη.
  • Ανακάλεσε στη μνήμη του τις ωραίες στιγμές που έχουν περάσει μαζί.

Λόγια αχώριστα μόρια

  • Το ζευγάρι έχει συχνά διαφωνίες.
  • Βρήκε την ιδέα μου για το θεατρικό ευφάνταστη!
  • Ζωγράφισε ένα ημικύκλιο που έμοιαζε με χαμόγελο. 
  • Δουλεύει σε υποκατάστημα γνωστής εταιρείας.

 

Use

Τα λαϊκά αχώριστα μόρια είναι:

  •  Α-: Προσδίδει στο β΄συνθετικό στερητική σημασία (εξαίρεση αποτελούν οι λέξεις: αήττητος, αόρατος, άοπλος, αόριστος, άυπνος, άυλος, άοκνος).
  • Ξε-: Δηλώνει: Αντίθετη κατάσταση ή ενέργεια από αυτή που δηλώνει το β΄ μέρος της λέξης (ξε-κούραση),
    • Το τέλος της κατάστασης ή της ενέργειας που δηλώνει το β΄ μέρος της λέξης (ξε-νυστάζω),
      Αφαίρεση του αντικειμένου που δηλώνει το β΄ μέρος της λέξης (ξε-ριζώνω),
    • Έξω ή προς τα έξω (ξε-πορτίζω),
    • Εντελώς, τελείως ή πολύ, δίνοντας έμφαση στο β΄ μέρος της λέξης (ξε-παγιάζω),
    • Σιγά-σιγά, λίγο-λίγο ή κρυφά (ξε-γλιστρώ),
    • Περνώ κάποιο χρονικό διάστημα (ξε-νυχτώ).
  •  Ανά-: Προσδίδει στο β΄συνθετικό τη σημασία του:
    • Πάνω π.χ. ανα-δύομαι,
    • Πάλι π.χ. ανα-γέννηση, ανα-καλώ.

Τα λόγια αχώριστα μόρια είναι:

  • Αεί-: Προσδίδει στο β’ συνθετικό τη σημασία αυτού που υπάρχει, που ισχύει συνεχώς, αδιάκοπα π.χ. αει-κίνητος.
  • Αμφί-: Δηλώνει:
    • Κάτι που συμβαίνει ή υπάρχει και στα δύο μέρη ή και από τις δύο πλευρές π.χ. αμφί-πλευρος.
    • Κάτι που βρίσκεται μεταξύ δύο αντίθετων εννοιών ή ανάμεσα σε δύο μέρη π.χ. αμφι-ταλάντευση.
  • Δια(δι-) Δηλώνει:
    • Διανομή π.χ. δια-μοιράζω,
    • Χωρισμό π.χ. δι-αίρεση,
    • Διασκορπισμό π.χ. δια-σπείρω,
    • Διαφορά π.χ. δια-φωνώ,
    • Συναγωνισμό π.χ. δια-γωνίζομαι,
    • Εναντίωση, διαμάχη π.χ. δια-πληκτίζομαι,
    • Σχέση μεταξύ πραγμάτων π.χ. δια-κρατικός.
  • Διχό-: Δηλώνει διαίρεση σε δύο μέρη ή στη μέση π.χ. διχό-νοια.
  • Δύσ-: Δηλώνει κάποια ιδιότητα ή κατάσταση, συνήθως κακή, που προκύπτει από τη στέρηση και δυσκολία για κάτι π.χ. δυσ-κινησία.
  • Εν- (εμ-, εγ-, ελ-): δηλώνει:
    • Ένταξη, προσθήκη,
    • Υπαγωγή σε κάποια κατάσταση.
  • Ενδό-: Δηλώνει κάτι που αναφέρεται στο εσωτερικό ενός πράγματος π.χ. ενδο-γενής.
  • Ευ-: Δηλώνει:
    • Την καλή ιδιότητα αυτού που σημαίνει το β΄ μέρος της λέξης,
    • Την ύπαρξη σε μεγάλου βαθμού ενός πράγματος.
  • Ημί-: Δηλώνει το μισό  ή το μη ολοκληρωμένο.
  • Περί-: Δηλώνει:
    • Από όλες τις πλευρές, γύρω-γύρω,
    • Επίταση, έμφαση της σημασίας του β΄ μέρους π.χ. περί-φημος.
  • Συν- (συ-, συμ-, συγ-, συλ-, συρ-, συσ-): Δηλώνει:
    • Κάτι που γίνεται από κοινού ή με τη βοήθεια άλλου,
    • Κοινό χαρακτηριστικό πραγμάτων ή προσώπων,
    • Σχέση με περισσότερα από ένα πράγματα ή πρόσωπα.
  • Υπό- (υπ- πριν από φωνήεν, υφ- πριν από δασυνόμενο φωνήεν): Δηλώνει:
    • Κατηγοριοποίηση,
    • Ιεραρχικά κατώτερη θέση,
    • Κάτι που βρίσκεται υπό την επίδραση και την εξουσία κάποιου άλλου και πρέπει να υποτάσσεται σε αυτό,
    • Κάτι που γίνεται κρυφά ή λαθραία.

Exercises


The exercises are not created yet. If you wouldlike to get involve with their creation, be a contributor.




Ambassadors

Open TextBooks are collaborative projects, with people from all over the world bringing their skills and interests to join in the compilation and dissemination of knowledge to everyone and everywhere.

Become an Ambassador and write your textbooks.

Online Teaching

Become a Books4Languages Online tutor & teacher.

More information here about how to be a tutor.

Translations


Contributors

The Books4Languages is a collaborative projects, with people from all over the world bringing their skills and interests to join in the compilation and dissemination of knowledge to everyone, everywhere.

License