Introduction
Yeterlik fiili kurallı birleşik fiillerden biridir. Diğer kurallı birleşik fiiller de olduğu gibi yardımcı eylem anlamını kaybeder. Anlam olarak kişinin eyleme gücü yetme, başarabilme anlamının yanı sıra izin isteme, olasılık anlamı da vardır.
Form
Yeterlik fiilinin olumsuz hâlinde üç farklı biçim ve anlam görülür:
fiil kökü + “-(y)AmA” + haber/dilek kipi + şahıs eki
fiil kökü + “-mA” eki + “-(y)Abil” + haber/dilek kipi + şahıs eki
fiil kökü + “-(y)A” + “-mA” + “-(y)Abil” + haber/dilek kipi + şahıs eki
Birincisi “gücü yetmemek” anlamında iken, ikincisinde “isteğe bağlı olarak eylemin, kişinin gücü yetse dahi, gerçekleşmeme ihtimali olduğu”, üçüncüsünde ise “gücü yetmeme ihtimali olduğu” anlatılır.
Fiil kökü: izle-, gel-, anla-
| Kişi | İzlemek | Gelmek | Anlamak |
|---|---|---|---|
| Ben | İzle-y-e-me-di-m | Gel-me-y-ebil-ir-im | Anla-ya-ma-yabil-ir-im |
| Sen | İzle-y-e-me-di-n | Gel-me- y-ebil-ir-sin | Anla-ya-ma-yabil-ir-sin |
| O | İzle-y-e-me-di | Gel-me- y-ebil-ir | Anla-ya-ma-yabil-ir |
| Biz | İzle-y-e-me-di-k | Gel-me- y-ebil-ir-iz | Anla-ya-ma-yabil-ir-iz |
| Siz | İzle-y-e-me-di-niz | Gel-me- y-ebil-ir-siniz | Anla-ya-ma-yabil-ir-siniz |
| Onlar | İzle-y-e-me-di-ler | Gel-me-y-ebil-ir-ler | Anla-ya-ma-yabil-ir-ler |
Example
- Sana e-mail atamadım.
- İstemiyorsan bizimle gelmeyebilirsin.
- Kardeşim tek başına parka gidemeyebilir.
- Bu matematik sorularını çözemeyebiliriz.
- Yolunuzu bulmak için metro haritasına bakmayabilirsiniz.
- Bize yardım edemeyebilirler.
Use
Yeterlik fiili Türkçede temel konulardan biridir ve sıkça kullanılır. Yeterlik fiili dört durumda kullanılır:
- kişinin gücü yettiği eylemleri anlatmak için
- ihtimal bildirmek için
- izin vermek veya almak için
- ricada bulunmak için